وی افزود: بازسازماندهی کارکنان نظام سلامت، یکی از مواردی است که ما در پدیده کووید تجربه کردیم. با توجه به اینکه بیمارستان های کشور یکی از خطوط اولیه مراجعه شهروندان مبتلا به کووید بود، ما مجبور شدیم که عملکردمان و همچنین سازماندهی نیروی انسانی را مرور کنیم.

   دکتر عبادی ادامه داد: عمل های جراحی معمول تعطیل یا نیمه تعطیل شد و خیلی از ظرفیت های بستری بیمارستان ها تغییر پیدا کرد و به ظاهر، همکاران در اتاق عمل و بخش های تشخیصی کم کار شدند، اما بازتوزیع این افراد و استفاده از ظرفیت دانشجویان هم می توانست کمک کننده باشد و یا در برخی مواقع، آسیب زا گردد.

    وی، به تجربه راه اندازی بخش های جدیدی که براساس نیاز انجام شد، اشاره کرد و گفت: بحث عملیات درمان، تجربه راه اندازی کلینیک های تنفس و تب، در تابستان سال 99 و تابستان 1400 پیک های دوم و پنجم را که تجربه کردیم بخصوص در تابستان 1400 ، راه اندازی کلینیک های تزریق رمدسیویر، استفاده از ظرفیت هایی که در مجاورت بیمارستان ها بود، تجربه خاصی بود که نظام سلامت در این مقاطع زمانی بدست آورد.

    دکتر عبادی همچنین تشکیل کمیته های علمی چه در بیمارستان ها و دانشگاه ها، و چه بصورت مرکزی، را بسیار کمک کننده خواند و افزود: این کمیته های علمی برای تدوین پروتکل ها و دستورالعمل ها و خط دهی به گروه درمانگران و گروه مراقبین و گاها می توانستند بین تدوین کنندگان اصول علمی و سیاستگذاران کلان، چالش ایجاد کند و مورد گلایه دانشمندان و متخصصان باشد که پروتکل های علمی از سوی سیاستگذاران مورد کم توجهی قرار می گیرد. طرف مقابل هم استدلالش این بود که این پدیده را نباید فقط از منظر نظام سلامت بررسی کنیم و همانطور که مشاغل بسیاری تحت تاثیر قرار گرفتند و بعضی مشاغل از بین رفتند و از سویی روش های جدیدی برای تبلیغات و کسب و کار ایجاد شد و حتی در حوزه سلامت نیز روش های جدید مانند « اسنپ پزشک و اسنپ دارو » رایج شد.

    وی همچنین در مورد استفاده از آموزش مجازی و تجربه ای که در این زمینه بدست آمد، اظهار داشت: در مورد آموزش مجازی، شاید برغم اینکه ضعف در اجرا داشتیم، اما آن جمود و مقاومت سنتی که در مقابل آموزش مجازی وجود داشت، اجبارا باعث شد که ما ساختارها را برای این بخش مورد بازبینی قرار بدهیم و شاید چهار یا پنج سال قبل از کووید، معاونت آموزشی وزارت بهداشت با تاسیس دانشگاه علوم پزشکی مجازی که هم اکنون به دانشگاه علوم پزشکی هوشمند تغییر کرده، خیلی تلاش می کرد که فرهنگ آموزش مجازی و یا آموزش ترکیبی حضوری و مجازی را گسترش بدهد که دیدگاه سنتی مانع این کار بود، اما در دوران کرونا، این فرصت فراهم شد که از این ظرفیت و بستر استفاده کنیم که البته این مساله، مستلزم موجود بودن یا ایجاد ساختارهای لازم بود که تا حدودی فراهم شد.

    وی افزود: تاسیس نقاهتگاه ها بعنوان یار کمکی برای نظام سلامت توسط نیروهای مسلح، یک مانوری بود که تاب آوری سازمان های همراه مورد بررسی قرار بگیرد، و ماه های اول شروع کووید چون همه دچار شوک شده بودند و نگران گسترش آن بودند، بفکر تاسیس نقاهتگاه ها افتادند و من خودم تجربه تاسیس نقاهتگاه یک هزار تختی را در دانشگاه محل خدمتم داشتم و همچنین بسیاری از دانشگاه ها این پیام را منتقل کردند که ما در اطراف و محیط پیرامون خودمان، این ظرفیت را داریم که نقاهتگاه تاسیس کنیم و این نشان می دهد که در بحران های مشابه می توانیم خیلی زود از فراظرفیت هایمان استفاده کنیم.

    معاون پرستاری وزارت بهداشت به اجرای طرح شهید سلیمانی در دوران شیوع کرونا اشاره کرد و گفت: طرح شهید سلیمانی، یک درس آموخته در حوزه کووید است. باید از ظرفیت های مردمی استفاده کنیم، همانطور که واکسیناسیون بشکل گسترده، آموزش بهداشت، تشویق مردم برای رعایت بهداشت فردی و استفاده از وسایل حفاظتی، پیامدهای اجرای این طرح بود . نیروهای جهادی که بخصوص در سال 99 به بیمارستان ها اضافه شدند نشان داد که اگر در بخش های بهداشتی و درمانی افراد غیرحرفه ای بخواهند کمک کنند، چگونه باید سازماندهی شوند.

    وی، نقش رسانه ها را در دوران کووید حائز اهمیت خواند و افزود: رسانه ها و نقش آنها در افزایش سطح سواد سلامت و مدیریت شایعات و یا افزایش شایعات، از موضوعاتی است که نیاز به بازاندیشی دارد چون پیامدهای آن ما را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

    دکتر عبادی همچنین بحث واکسن و گروه های ضد واکسن را از موضوعات مهم در کووید معرفی کرد و خاطرنشان کرد که دعوای همیشگی بین علم و شبه علم وجود دارد و منظری است که می توان به عنوان درس آموخته استفاده کنیم. کاربرد طب سنتی و ایرانی که به شکل های مختلف جدی و شوخی مطرح بود، از دیگر موضوعاتی است که می توان درموردش صحبت کرد.

******

    دکتر حمیدرضا خانکه رئیس رصدخانه اجتماعی کووید 19 ، طی سخنانی در این پنل گفت: ما در مدیریت بحران، چرخه ای به نام " چرخه حیات مدیریت خطر بلایا " داریم. به این معنی که سعی می کنیم، اتفاقات را بشناسیم، پیشگیری کنیم، و اگر نتوانستیم پیشگیری کنیم، تاثیرات آنها را کاهش بدهیم و اگر نتوانستیم تاثیرات را کاهش بدهیم، ظرفیت هایمان را بالا ببریم تا آماده بشویم و در نهایت، پاسخ بدهیم و وقتی که پاسخ دادیم، سعی می کنیم موضوع را بازیابی کنیم و از درس آموخته ها استفاده کنیم و بتوانیم ساخت بهتری داشته باشیم.

    وی افزود: این چرخه، چه در زمان بحران و چه مواقع عادی، فرصتی برای توسعه کشور است. همانطور که اتفاقاتی مانند پاندمی ها و یا یک زلزله و یا یک سیل، می توانند کشور را توسعه بدهند، اما به یک شرط ، که از این اتفاقات بتوانیم درس بگیریم و تاثیری در تغییر برنامه ها، سیاست ها، رویه ها و چارچوب های قانونی ما داشته باشد.

    دکتر خانکه تصریح کرد: ما دیدیم که در سال 98 ، قانونی به تصویب رئیس جمهوری وقت رسید که سازمان مدیریت بحران کشور تشکیل شود و  طبق قانون، مدیریت همه بحران ها، وظیفه این سازمان است. اما وقتی کووید شروع شد، ستادی برای آن تشکیل شد که کسی هم در این ستاد از کووید اطلاعاتی نداشت، ضمن آنکه مدیریت بحران را نمی دانستند چون کار تخصصی این حوزه است. در آن مقطع زمانی، سازمان مدیریت بحران نادیده گرفته شد و در جای دیگری، شروع به سیاستگذاری و صدور دستورالعمل کردیم.

   وی همچنین به چالش " نبود مدیریت واحد "، اشاره کرد و گفت: در دوران کرونا، گروه ها، سازمان ها و مراکز مختلف، فرامین گوناگون دادند و متاسفانه دو روش مناسب و صحیح که باید بصورت صدور دستور مشخص و واحد از یک محل و یا اینکه افراد صادرکننده دستورات، دور هم جمع شوند و یک دستور واحد صادر کنند، وجود نداشت. و درس آموخته این موضوع، این خواهد بود که در اتفاقات مشابه نیاز به یک مرکز فرماندهی واحد با یک سخنگوی مشخص داریم.

    مدیر گروه و رئیس مرکز تحقیقات سلامت در حوادث و بلایا دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در مورد چالش دیگری در زمینه بحث شایعات و اخبار جعلی گفت: متاسفانه در زمان خودش، اطلاعات بین متخصصین و مردم، رد و بدل نشد و لذا مردم به فضای مجازی و شایعات رو آوردند.

    دکتر خانکه افزود: اتفاق دیگری که مشاهده شد، روند درمان بیماران کرونا مشخص نبود و فردی که به کرونا مبتلا می شد، با علائم کم یا زیاد، به بیمارستان ها مراجعه می کرد. در واقع، ارتباط بین بهداشت و درمان، تعریف شده نبود. خانه های بهداشت و شبکه بهداشت که قرار بود غربالگری اولیه انجام بدهند و حجم ورودی به بیمارستان ها را کاهش بدهند تا کادر درمان بتواند نفس بکشد و خودش را بازتوانی کند، این ارتباط قطع شده بود.

    وی ادامه داد: درس آموخته این موضوع چیست، اینکه ما باید در خارج از بیمارستان ها و از طریق شبکه بهداشت، شرایط را مدیریت کنیم و بجای اینکه منتظر باشیم که مردم به خانه های بهداشت مراجعه کنند، ما سراغ مردم برویم.

   « در شرایط اپیدمی و پاندمی، باید فرض کنیم که همه آلوده اند و همه نیاز به مراقبت و آموزش دارند. ما فقط 150 هزار تخت بیمارستانی در کل کشور داریم و آیا این امکان وجود داشت که همه تخت ها را پر کنیم. براساس اشغال تخت ها، رنگ آمیزی مناطق را تعیین کردیم و این هم شاید کار اشتباهی بود، چرا که ما باید مبتنی بر ریسک، وضعیت را مشخص می کردیم. این هم یک درس آموخته دیگر است.»

    وی در مورد بازگشایی و یا تعطیلی مراکز آموزشی نیز گفت: در دنیا، بازگشایی و بسته شدن مراکز آموزشی، حداقل 23 فاکتور دارد، اما ما با چه شاخصی بستیم و با چه شاخصی، باز کردیم ؟ درس آموخته این موضوع، به ما نشان می دهد که اگر موسسات و مراکز آموزشی بخواهند تعطیل و یا فعال شوند، باید شاخص داشته باشد. باید سیستم سطح بندی وجود داشته باشد و اگر قرار باشد که مراکز باز شوند، نباید هیجانی باز شوند، باید تدریجی و براساس شاخص هایی که وجود دارد، باز شود.

    وی همچنین راه اندازی مرکز 4030 را کار بسیار عالی خواند، اما در عین حال گفت: این مرکز نیاز مردم به ارتباط با متخصصان را رفع می کرد، اما از داوطلبانی استفاده کردند که اطلاعات پایه مثلا سلامت روان را نداشتند که بتوانند به مردم پاسخ درست برپایه علمی را بدهند.

    دکتر خانکه وجود یک شماره واحد امدادی را از ضروریات دانست و افزود: شماره های امدادی متعدد که آرزوی چندین ساله ماست که به یک شماره واحد تبدیل بشوند، در این شرایط کرونایی ضرورت آن احساس شد.

    وی به بحث مشارکت داوطلبان و خیران پرداخت و گفت: در تمام دنیا این مشارکت ها مرسوم است، اما ما داوطلبانی که در خیلی از جاها فرستادیم، آموزش حوزه سلامت را ندیده بودند تا سئوال های مردم را پاسخگو باشند و بتوانند اعتماد اجتماعی ایجاد کنند.

    عضو فرهنگستان علوم پزشکی کشور همچنین تضاد در نظر متخصصان به شکل های مختلف را از دیگر چالش های دوران کرونا خواند و گفت: پروتکل ها در کمیته علمی تدوین و ابلاغ می شد، اما برخی پزشکان به نظر خودشان اعتماد کرده و بدون توجه به پروتکل های دارویی و درمانی ابلاغ شده، برای بیمار عمل می کردند  و تبعیت از پروتکل ها نمی کردند. در صورتی که باید در قوانین مشخص شود که عدم اجرای پروتکل ها، تخلف محسوب شود.

    دکتر خانکه در پایان سخنانش تاکید کرد: در کل، ما بعد از کووید، درس آموخته های زیادی داریم که ان شاالله این درس آموخته ها منجر به اصلاح دستورالعمل ها، فرایندها، برنامه ها و قوانین شود و کشور توسعه پیدا کند، چرا که درس آموخته اینگونه بدست می آید که ما از گذشته خودمان درس بگیریم و بتوانیم رفتار بهتری در آینده داشته باشیم.

****** 

    دکتر مسعود فلاحی خشکناب معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی نیز در این پنل و طی سخنانی گفت: درس اول از تمام اتفاقات و حوادث و بلایا این است که باید آماده باشیم. معاونت بهداشتی وزارت بهداشت بررسی مسایل روانی – اجتماعی کووید را از دانشگاه ما خواستند که طی هفت ماه اساتید این حوزه ها کار کردند و مجموعه ای تحت عنوان " پیامدها و خدمات سلامتی روانی و اجتماعی در دوران کرونا و پس از کرونا " تهیه شد و این مجموعه کمک می کند که برای هر بخش و هر موضوعی، پروتکل آن تهیه و در دسترس است.

   وی افزود: این مجموعه، شامل فصول مختلف مربوط به سالمندان، کودکان، افراد دارای معلولیت و نیازهای ویژه، دانش آموزان، جمعیت عمومی و ... می شود و بررسی ها نشان داد که افراد دارای رفتار قابل پیش بینی هستند، اما زمان های آنها با یکدیگر متفاوت است.

   بگفته دکتر فلاحی، " حمایت "، حمایت از آموزش، طرح ها و دستورالعمل ها، و همچنین " وجود دانش کافی و اطلاعات درست و کامل " را از دیگر درس آموخته ها ذکر کرد و گفت: " تصمیم گیری، نیاز به علم دارد "، بنابر این باید علم آن وجود داشته باشد و اطلاعات کامل آن در دسترس باشد چون تا وقتی که اطلاعات ناقص باشد، نمی توان تصمیم خوب گرفت. در واقع، تصمیم علمی باید مبتنی بر اطلاعات کامل و درست باشد.

    وی افزود: تجربه دیگری که بدست آوردیم، اینکه، هیچ چیزی خود بخود درست نمی شود. بلکه باید مداخله انجام شود و همیشه برای مداخله آماده باشیم و بخصوص دانشگاه ها باید آماده باشند. بخش تحقیقات دانشگاه ها در همه ابعاد مختلف هر اتفاق و هر بحرانی باید آمادگی علمی داشته و سریع بتوانند برخورد کرده و آن را هدایت و مدیریت کنند.

   معاون تحقیقات دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در پایان سخنانش خاطر نشان کرد که کووید، تجارب خوب و بد داشت که باید همه آنها مورد توجه و بررسی قرار گرفته و به تبادل نظر پرداخت.

انتهای پیام/

تهیه و تنظیم خبر: نعیمی پور